Özel gereksinimli bireylerin eğitiminde, öğretim sürecini daha etkili, eğlenceli ve doğal hale getiren çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Fırsat öğretimi (incidental teaching), özellikle otizm spektrum bozukluğu (OSB) olan bireyler için geliştirilmiş, öğrencinin doğal ortamında öğrenmesini teşvik eden bir yöntemdir. Bu yöntem, bireyin ilgisini çekebilecek anları kullanarak dil, iletişim ve sosyal beceriler gibi temel alanlarda gelişim sağlamayı amaçlar. Çocuğun doğal ortamında, ilgi duyduğu nesne veya etkinlikler üzerinden öğrenmesini destekleyen etkili bir yaklaşımdır.

Eğer siz de bir eğitimci ya da ebeveyn olarak fırsat öğretimini uygulamak istiyorsanız, çocuğunuzun ilgi duyduğu şeylere dikkat edin ve onların meraklarını öğrenme fırsatına dönüştürmeye çalışın. Böylece öğrenme süreci hem daha keyifli hem de daha etkili olacaktır.

Fırsat Öğretimi Nedir?

Fırsat öğretimi, bireyin günlük yaşamda karşılaştığı durumlar üzerinden öğrenmesini destekleyen bir doğal öğretim yöntemidir. Geleneksel, yapılandırılmış derslerin aksine, bu yöntem öğrenmeyi bireyin ilgi duyduğu konular ve günlük aktiviteler üzerinden şekillendirir.

Örneğin, çocuğun sevdiği bir oyuncak, onun erişemeyeceği bir yere konularak, çocuğun bu oyuncağı istemek için sözel ya da jestsel bir iletişim davranışı sergilemesi teşvik edilir.

Fırsat Öğretimi Yönteminin Temel İlkeleri

1. Doğal Ortamda Gerçekleşir

Öğrenme, sınıf ortamı dışında, çocuğun oyun oynadığı, yemek yediği veya günlük aktivitelerde bulunduğu anlarda gerçekleşir.

2. Çocuğun İlgi ve Motivasyonuna Dayanır

Çocuk hangi nesneye veya aktiviteye ilgi gösteriyorsa, öğretmen bunu bir öğrenme fırsatına çevirir.

3. İletişim ve Etkileşimi Destekler

Çocuğun kendi başına yapamadığı veya isteğini ifade etmekte zorlandığı durumlarda öğretmen devreye girerek iletişimi teşvik eder.

4. Bekleme Stratejisi Kullanılır

Öğretmen hemen müdahale etmez, çocuğun bir talepte bulunmasını veya tepki vermesini bekler.

5. Doğal Pekiştirme Kullanılır

Çocuk istenen davranışı gösterdiğinde ödül olarak zaten istediği nesne veya etkinliği elde eder.

Fırsat Öğretimi Nasıl Uygulanır?

1. Çocuğun İlgi Alanlarını Belirleme

• Hangi oyuncaklar, oyunlar veya etkinlikler çocuğun dikkatini çekiyor?
• Günlük yaşamda hangi anlar öğretim için uygun olabilir?

2. Öğrenme Fırsatlarını Bekleme

• Çocuk bir oyuncağa uzanıyorsa veya bir etkinliği yapmak istiyorsa, öğretmen hemen müdahale etmez.
• Çocuğun tepki vermesini veya bir talepte bulunmasını bekler.

3. Açık Uyarılar ve Sorular Kullanma

• Çocuk bir nesneye ulaşmak için çaba gösterdiğinde, öğretmen “Ne istiyorsun?” veya “Bu ne renk?” gibi sorular sorarak iletişimi teşvik eder.
• Eğer çocuk kelime kullanamıyorsa, basit kelimelerle model olunur (örneğin, “Top” diyerek çocuğun tekrar etmesi teşvik edilir).

4. Doğru Tepkileri Ödüllendirme

• Çocuk doğru bir kelime veya jest kullandığında, istediği nesne veya aktivite ona sunularak ödüllendirilir.

Fırsat Öğretiminin Avantajları

• Öğrencinin Doğal Ortamında Öğrenmesini Sağlar: Çocuk, günlük yaşamda karşılaştığı gerçek durumlar üzerinden öğrenir.
• Öğrenmeyi Daha Motive Edici Hale Getirir: İlgi duyduğu bir nesne veya etkinlik üzerinden öğretildiği için çocuk öğrenmeye daha açık olur.
• İletişim Becerilerini Güçlendirir: Çocuğun aktif bir şekilde iletişime geçmesini teşvik eder.
• Esnek ve Kişiselleştirilmiştir: Her çocuğun ilgi alanlarına ve ihtiyaçlarına göre uyarlanabilir.

Fırsat Öğretimi ile İlgili Araştırmalar

Yapılan araştırmalar, fırsat öğretiminin otizmli çocuklarda dil ve iletişim becerilerinin geliştirilmesinde etkili olduğunu göstermektedir. Örneğin, bir çalışmada, fırsat öğretimi yönteminin otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara kaybolan nesnelerini sözcük kullanarak isteme becerisinin öğretiminde etkili olduğu bulunmuştur.  Başka bir araştırmada ise, fırsat öğretimi yönteminin otizmli çocukların edat kullanımını artırdığı ve bu becerilerin genellenmesine katkı sağladığı belirtilmiştir.

Sonuç

Fırsat öğretimi, özel gereksinimli bireylerin öğrenme sürecini doğal ve eğlenceli hale getiren etkili bir yöntemdir. Özellikle otizmli bireylerde dil, sosyal beceriler ve iletişim alanlarında önemli ilerlemeler sağladığı gözlemlenmiştir. Doğal yaşam ortamlarında öğrenme fırsatlarını kullanarak öğretim sağlar. Bu yöntem, bireylerin ilgi alanlarına dayalı, etkileşimli ve anlamlı öğrenme fırsatları sunarak, öğrenme sürecini daha etkili ve motivasyonel hale getirir. Doğal ortamda öğrenme, bireyselleştirilmiş yaklaşımlar, sosyal etkileşimler ve geri bildirim ile pekiştirme, fırsat öğretiminin temel bileşenleridir ve bu stratejilerin etkili bir şekilde uygulanması, bireylerin genel öğrenme ve gelişim süreçlerine önemli katkılarda bulunur.

Hilal Sultan ŞAHİN

Özel Eğitim Öğretmeni

Kaynakça

 • Koegel, R. L., & Koegel, L. K. (1995). Teaching Children with Autism: Strategies for Initiating Positive Interactions and Improving Learning Opportunities. Paul H. Brookes Publishing.

 • McGee, G. G., Krantz, P. J., & McClannahan, L. E. (1985). The Facilitative Effects of Incidental Teaching on Pre‐school Children’s Speech. Journal of Applied Behavior Analysis, 18(4), 337–341. DOI:10.1901/jaba.1985.18-337

 • Schreibman, L. (2000). Intensive Behavioral/Psychoeducational Treatments for Autism: Research Needs and Future Directions. Journal of Autism and Developmental Disorders, 30(5), 373–378.

 • Tohum Otizm Vakfı (2023). Fırsat Öğretimi. Tohum Otizm Vakfı Bilgi Portalı. https://www.tohumotizmportali.org

 • Raising Children Network (2022). Incidental Teaching. https://raisingchildren.net.au

 • Diken, İ. H. (2008). Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim. Pegem Akademi.

 • Erbaş, D. (2003). Otistik Çocukların İletişim Becerilerinin Geliştirilmesinde Fırsat Öğretiminin Etkililiği. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 73-86. DergiPark

 • Gül, S., & Vuran, S. (2010). Fırsat Öğretiminin Otizmli Çocukların Edat Kullanımına Etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 11(2), 25-41.