Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), bireyin iletişim, sosyal etkileşim ve davranışlarında farklılıklar göstermesine neden olan nörogelişimsel bir durumdur. Otizmli bireyler, çevreleriyle etkileşim kurarken bazı davranışsal zorluklarla karşılaşabilirler. Problem davranışlar otizmin tanılanmasında bir tanı kriteri olarak kabul edilmese de, otizmi olan çocukların büyük bir kısmının problem davranış sergiledikleri bilinmektedir. Otizmi olan çocuklar; tekrarlayıcı ve yineleyici, kendine zarar verici, saldırgan ve öfke içeren, aşılmışın dışında yemek yeme ve takıntılı davranışlar gibi problem davranışlar sergilemektedirler. Bu davranışlar ise değişikliklere uyum sağlama, genel eğitim ortamlarından uzaklaşma ve ayrışma, sosyal etkileşim sorunları ve rutinlere aşırı bağlılık gibi bazı güçlüklere neden olmaktadır. Ancak, bu davranışları anlamak ve uygun stratejilerle yönetmek mümkündür. Bu problem davranışları önlemek üzere geçiş stratejileri gibi önleyici stratejiler kullanılabilir Bu yazıda, otizmde yaygın görülen davranış problemlerini ve bunlara yönelik etkili çözümleri ele alacağız.

Otizmde Yaygın Davranış Problemleri

Öfke Nöbetleri ve Krizler

• Otizmli bireylerde, kendilerini ifade edememe, çevresel uyaranlara karşı aşırı duyarlılık veya değişikliklere karşı direnç gibi sebeplerle öfke nöbetleri görülebilir. Aydın & Yılmaz (2013), otizmli bireylerde öfke nöbetlerinin, çevresel faktörlere tepki olarak ortaya çıktığını ve bu nöbetlerin yoğun stres altında arttığını belirtmektedir.

Kendi Kendine Zarar Verme Davranışları

• Kendine zarar verme, otizmli bireylerde stres ve duygusal düzenlemeyle ilgili zorlukların bir sonucu olarak görülmektedir. Bölükbaşı & Kılınç (2017), bu tür davranışların genellikle içsel bir rahatlama arayışından kaynaklandığını ifade etmektedir.

Tekrarlayan Davranışlar (Stereotipiler)

• Tekrarlayan davranışlar, otizmli bireylerin duyusal veya duygusal düzenleme sağlamak için başvurduğu yöntemlerdir. Schreibman (2000), bu davranışların bazen rahatlatıcı bir işlev gördüğünü ve bireylerin kendilerini kontrol etmelerine yardımcı olduğunu öne sürmektedir.

Sosyal Uzaklık ve İletişim Güçlükleri

• Otizmli bireylerde göz teması kurmama, konuşmayı başlatmama veya sürdürmeme gibi sosyal etkileşim zorlukları yaygındır. Kılıç & Öztürk (2018), bu zorlukların, dil ve sosyal becerilerin gelişimindeki gecikmelerden kaynaklandığını belirtmektedir.

Agresif Davranışlar

• Agresif davranışlar, genellikle stres, kaygı ve iletişim zorluklarından kaynaklanır. Koegel, Koegel & Surratt (1992), bu davranışların, otizmli bireylerin kendilerini ifade etme yeteneklerinin sınırlı olmasından kaynaklandığını savunmaktadır.

Davranış Problemleri İçin Çözüm Yolları

Davranışın Nedenini Anlamak

• Otizmli bireylerde davranış problemlerinin başlıca nedeni, çevresel, duyusal veya sosyal etkileşimlere bağlı yaşanan zorluklardır. Cakiroglu (2016), davranış problemlerinin doğru bir şekilde tanımlanması ve bireyin ihtiyaçlarının belirlenmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Duyusal Düzenleme Sağlamak

• Duyusal hassasiyetler otizmli bireylerde yaygın bir durumdur. Aydoğan (2017), gürültü, ışık ve dokunsal uyaranlar gibi çevresel faktörlerin, bireylerde aşırı tepkilere yol açabileceğini ifade etmektedir. Duyusal düzenleme araçları, bu tür olumsuz davranışları azaltmada etkili olabilir.

Alternatif İletişim Yöntemleri Kullanmak

• Konuşma veya sosyal etkileşimde zorluk çeken bireyler için alternatif iletişim yöntemleri oldukça önemlidir. Miller et al. (2018), PECS (Picture Exchange Communication System) ve işaret dilinin, otizmli bireylerde iletişim becerilerinin geliştirilmesinde etkin araçlar olduğunu belirtmektedir.

Tutarlı ve Yapılandırılmış Bir Rutin Oluşturmak

• Otizmli bireyler genellikle yapılandırılmış ve tahmin edilebilir bir çevreye ihtiyaç duyarlar. Wong et al. (2015), yapılandırılmış rutinin, bireylerin kaygı düzeylerini azalttığını ve istenmeyen davranışları engellediğini ortaya koymuştur.

Olumlu Davranışları Ödüllendirmek

• Davranış terapilerinde, olumlu davranışları ödüllendirme, istenmeyen davranışların yerine geçebilecek etkili bir yöntemdir. Sigafoos et al. (2007), pekiştirme yöntemlerinin, çocuklarda olumlu davranışları teşvik etmede çok etkili olduğunu belirtmiştir.

Duygusal Düzenleme Stratejileri Öğretmek

• Bireylerin kendilerini sakinleştirebilmesi için çeşitli stratejiler öğretilmelidir. Gonzalez & Gaylord-Ross (2006), öfke nöbetleri sırasında derin nefes alma, rahatlama teknikleri gibi stratejilerin otizmli bireylerde etkili olduğunu göstermiştir.

Profesyonel Destek Almak

• Davranışsal terapi ve duyu bütünleme terapisi, otizmli bireylerin davranışlarını yönetmek için etkin stratejilerdir. Lovaas (1987), erken dönem davranışsal müdahalelerin, otizmli bireylerin gelişimine büyük katkı sağladığını vurgulamaktadır.

Sonuç

Otizmli bireylerde görülen davranış problemleri, çoğunlukla çevresel faktörler, duygusal düzenleme zorlukları ve iletişim güçlükleriyle ilişkilidir. Bu problemleri yönetebilmek için bireyin ihtiyaçlarını doğru bir şekilde analiz etmek ve uygun stratejiler geliştirmek çok önemlidir. Hem Türkçe hem de yabancı literatürde bu konuda yapılan çalışmalar, davranışsal yaklaşımların ve profesyonel terapilerin otizmli bireylerin yaşam kalitesini artırmada oldukça etkili olduğunu göstermektedir.

Hilal Sultan ŞAHİN

Özel Eğitim Öğretmeni

Kaynakça

 • Aydın, D. & Yılmaz, K. (2013). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklarda Davranışsal Müdahaleler. Türk Psikoloji Dergisi, 28(1), 45-59.

 • Bölükbaşı, F. & Kılınç, M. (2017). Otizm ve Kendine Zarar Verme Davranışları: Değerlendirme ve Müdahale. Özel Eğitim Dergisi, 5(2), 115-124.

 • Aydoğan, H. (2017). Otizmli Bireylerde Duyusal Hassasiyetler ve Müdahale Yöntemleri. Eğitim ve Bilim, 42(190), 93-110.

 • Cakiroglu, F. (2016). Otizmli Çocukların Davranış Problemlerinin Nedenleri ve Çözüm Yolları. Özel Eğitim ve Rehabilitasyon, 8(1), 58-66.

 • Gonzalez, T. & Gaylord-Ross, R. (2006). Teaching Self-regulation and Emotional Control to Children with Autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 36(2), 101-110.

 • Koegel, L. K., Koegel, R. L., & Surratt, A. (1992). Intervention Techniques for the Treatment of Aggression in Autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 22(2), 241-257.

 • Kılıç, M., & Öztürk, E. (2018). Otizmli Çocuklarda Sosyal Etkileşim ve Dil Becerileri. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 5(3), 100-107.

 • Lovaas, O. I. (1987). Behavioral Treatment and Normalization of Autism. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 55(1), 3-9.

 • Miller, C., Rispoli, M., & McCord, D. (2018). Teaching Communication to Children with Autism: A Meta-Analysis. Journal of Autism and Developmental Disorders, 48(2), 123-132.

 • Sigafoos, J., et al. (2007). Using Reinforcement to Shape Behavior in Children with Autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 32(4), 415-430.

 • Schreibman, L. (2000). Intensive Behavioral Treatment for Autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 30(5), 517-532.

 • Wong, C., et al. (2015). Behavioral Interventions for Children with Autism Spectrum Disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(7), 2272-2286.